https://hdermi.blogspot.com/2022/02/blog-post_25.html
Κωνστάνς Δημά, Αφιερώσεις, Φίλντισι 2021, σελ. 65
25 Φεβρουαρίου 2022
Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα
Με χαρά πήραμε την καινούρια ποιητική συλλογή της Κωνστάνς Δημά η οποία είναι δίγλωσση, ελληνικά και γαλλικά, και που έχει τίτλο «Αφιερώσεις». Έχουμε ήδη παρουσιάσει τα βιβλία της «Οι μικροί πρίγκιπες του σύμπαντος», «La solitude a la couleur d’ azur» και «Φωτεινή έξοδος».
Οι «Αφιερώσεις» είναι ποιήματα αφιερωμένα κυρίως στα παιδιά και στα εγγόνια της. Εκφράζουν την αγάπη που αισθάνεται γι’ αυτά, ενώ δεν αντιστέκεται στον πειρασμό της νουθεσίας κάποιες φορές. Λέω πειρασμό, γιατί συνήθως οι νουθεσίες στα παιδιά μπαίνουν από το ένα αυτί και φεύγουν από το άλλο, όλοι οι γονείς έχουμε αυτή την εμπειρία.
Υπάρχουν και ποιήματα που αναφέρονται σε άλλα πρόσωπα, κυρίως πρόσωπα με τα οποία συνδέθηκε ερωτικά, ένα από τα οποία γράφηκε πολύ παλιά. Είναι γεμάτα νοσταλγική διάθεση.
Τη συλλογή προλογίζει η Κατερίνα Θεοδωράτου, η οποία κάνει καίριες παρατηρήσεις για την ποίησή της. Παραθέτουμε κάποια αποσπάσματα απ’ τον πρόλογό της.
«Η ποιητική της, χαμηλόφωνη, υποδόρια και «ύπουλη», κατοικεί μάλλον στο είναι του περιεχομένου παρά στο φαίνεσθαι της μορφής… αφαιρώντας το περιττό έρμα της όποιας υπερβολής ή λεξιλαγνείας -παιδική ασθένεια που ακόμα ταλανίζει την ποίηση-έφτασε σε μία λαγαρή ποιητική ουσία, απόσταγμα προσωπικής, ψυχική «ενηλικίωσης» και σοφίας… Η προσφυγιά και η ορφάνια σε τρυφερή ηλικία της στέρησαν την ψυχική βάση και την ασφάλεια της πατρίδας, την προίκισαν ωστόσο με την άναρχη ανεξαρτησία των αποδημητικών πουλιών. Πατρίδα είναι η Φωνή και η ποίησή της, που την συντροφεύουν παντού, ως σταθερό υπέδαφος, στυλοβάτες και νοηματοδότες της ύπαρξής της. Έτσι, η φαινομενική κραυγή απελπισίας «Ξένη παντού» προσλαμβάνεται -ανεπίγνωστα ενδεχομένως και από την ίδια – και ως άγρια κραυγή ελευθερίας».
Να προσθέσω κι εγώ, η ποίησή της έχει μια Καβαφική διαύγεια, που λείπει από τη σύγχρονη ποίηση. Σημασία τελικά δεν έχει η επιφάνεια, που ένα χαρακτηριστικό της είναι η λεξιλαγνεία, αλλά το βάθος των νοημάτων, η ένταση των αισθημάτων.
Πριν παραθέσουμε αποσπάσματα από τα ποιήματά της να παραθέσουμε πρώτα δυο από τα «Χαϊκού της άνοιξης» της Σοφίας Σκλείδα, που προηγούνται του προλόγου.
Τρικυμισμένο
πέλαγος η ζωή μας
σε καραντίνα
Δίχως αγάπη
μοναχική πορεία
ο Γολγοθάς
«Το μικρό είναι όμορφο» είναι ένα οικολογικό σλόγκαν. Όπως και να έχει, έχει κατακλύσει τη ζωή μας. Μικρά κείμενα μόνο μπορείς να αναρτήσεις στο twitter, και σύντομα video-clip στο Tiktok.
Μαριάννα μου-Ηλιαχτίδα μου
αδυνατώ να σου εξηγήσω
με πόση ευτυχία γεμίζεις τη ζωή μου
Ένας λόγος είναι ότι τα παιδιά δύσκολα το καταλαβαίνουν.
Στο «Καλινάκι» διαβάζουμε:
Ήλιος στον Υδροχόο, μαζί και η σελήνη.
Ποιες περίπλοκες αντιθέσεις
ουρανίων σωμάτων
φέρει και η δική σου ιδιοσυγκρασία;
Αναρωτιέμαι και για τη δική μου. Ξέρω μόνο ότι είμαι υδροχόος.
Προς το τέλος διαβάζουμε:
Τα δυο στοιχεία είν’ αυτά,
που κουβαλάμε στη ζωή:
Η ομορφιά και η χαρά
και χέρι χέρι από την άλλη
η πίκρα με το βάσανο.
Η ομορφιά, λέει, θα σώσει τον κόσμο.
Μα είναι δυνατόν, αφού από την άλλη πηγαίνει χέρι χέρι η πίκρα και με το βάσανο;
Απ’ το βαθύ πηγάδι της καρδιάς μου αναρριχήθηκαν
η άνευ όρων αγάπη κι η ευχαρίστηση
να σε προσέχω από τη βρεφική σου ηλικία
και να σου κάνω μαθήματα μέχρι να ενηλικιωθείς.
Αυτός είναι ο εγγονός της ο Νίκος.
Το παιδί του παιδιού μου είναι δυο φορές παιδί μου, λένε.
Οι στίχοι αυτοί αποτελούν μια ακόμη επιβεβαίωση.
Αγαπημένη μου Κωνστάνς
ούτε φαντάζεσαι
πόσο μου λείπει η ανάσα σου
το άγγιγμά σου
η ζεστή σου αγκαλιά
τώρα που μου τα στερεί όλα αυτά
η πανδημία του κορονοϊού
Αυτή είναι η εγγονή της.
Πιο κάτω στο ίδιο ποίημα διαβάζουμε:
Δίκιο είχε ο Ντοστογιέφσκι γράφοντας: η ψυχή γιατρεύεται, όταν είσαι κοντά σε παιδιά.
Το παρακάτω δεν μου είχε περάσει από το μυαλό:
δεν ξέρω αν θυμάσαι
σου είχα πει
ότι το όνομά μας προέρχεται
από τη λατινική λέξη «constans»
και ότι σημαίνει σταθερή και πιστή
Πιο κάτω διαβάζουμε:
εκδηλώνεις όμως
κι έναν χαρακτήρα
αγχώδη κι αναποφάσιστο
γιατί τα θέλεις όλα
στην εντέλεια
αξιολάτρευτη Κωνσταντίνα μου
θέλω να ξέρεις ότι
πάνω απ’ όλα
μ’ ενδιαφέρει η υγεία σου
Κάθε παππούς και γονιός θα το προσυπέγραφε αυτό.
Το «Τι είναι η ζωή» είναι αφιερωμένο στο Βασίλη και γράφηκε στην Πράγα, ένα χρόνο πριν την Άνοιξή της.
Επιθυμώ μόνο
να είμαι μαζί σου
να νιώθω την παρουσία σου
τον χτύπο της καρδιάς σου,
τον ρυθμό της αναπνοής σου.
Το «Μου λείπεις» είναι αφιερωμένο στον Αντώνη.
Μάρτυς μου το σαλόνι μου
Μάρτυς μου το στρώμα του έρωτα
Μάρτυς μου η κατάθλιψη
Μάρτυς μου η ηχώ της σκέψης μου
Μάρτυς μου τα σανίδια του χρόνου
Μάρτυς μου η λίμνη των δακρύων
Μάρτυς μου η απεραντοσύνη του γκρίζου
Μάρτυς μου ο ίδιος ο Θεός/ πόσο μου λείπεις.
Εντυπωσιακό εφέ επανάληψης του «Μάρτυς μου» στον πρώτο στίχο κάθε στροφής.
γιατί ο πόνος συμφυής με την ύπαρξη
πάντα θα μας καταβάλλει
Ας είμαστε αισιόδοξοι: όχι πάντα.
Το προτελευταίο ποίημα της συλλογής, με το οποίο θέλω να τελειώσω αυτή την βιβλιοκριτική παραθέτοντάς το ολόκληρο, έχει τίτλο «Αντίο Θόδωρε!».
Ποιος είναι αυτός ο Θόδωρος;
Ένας αγαπημένος μας σκηνοθέτης, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος.
Με έξυπνο τρόπο η Κωνστάνς συνδέει τίτλους ταινιών του σε προτάσεις.
Με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο πεσμένο στη γη
στοχάζομαι
πως γκρεμίστηκε στο κεφάλι μας
ολάκερη η Ελλάδα
γράφει ο φίλος μου ο Ανέστης
Κι εμένα σπαράζει η καρδιά μου
με πνίγει η στεναχώρια
που ’φυγε
για την «Άλλη θάλασσα»
το «Βλέμμα του Οδυσσέα»
Μα το μυαλό που καθρεφτίζεται
στα όνειρά του
ακούει
την ομιλητική σιωπή του
να εξιστορεί
το «μετέωρο βήμα του Πελαργού»
τον τραγικό «Θίασο» των Βαλκανίων
«Το λιβάδι που δακρύζει»
Είτε το θέλουμε είτε όχι
θα στρέφουν
τα βλέμματα της Ανθρωπότητας
στο «Τοπίο της ομίχλης»
μέχρι να το σκεπάσει
Η «Σκόνη του χρόνου».
Εξαιρετικά και αυτά τα ποιήματα της Κωνστάνς, της ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδα.
http://hdermi.blogspot.gr/2012/12/blog-post_6.html
Κωνστάνς Δημά, Οι μικροί πρίγκιπες του σύμπαντος
βιβλιοπωλείο της Εστίας, 1998, σελ. 205
Thursday, December 6, 2012
Στην προηγούμενη ανάρτησή μου για τον Steve Jobs είχα γράψει ότι μου αρέσουν οι βιογραφίες. Εδώ να προσθέσω ότι μου αρέσουν γενικά οι βιογραφίες, είτε είναι διασημοτήτων είτε όχι, είτε είναι βιογραφίες που τις έγραψαν άλλοι, όπως αυτή του Steve Jobs, είτε είναι αυτοβιογραφίες, όπως η «Αναφορά στον Γκρέκο» του Νίκου Καζαντζάκη. Όχι μόνο γιατί τις θεωρώ συναρπαστικές αφηγήσεις, αλλά και γιατί δίνουν μαθήματα ζωής. Ακόμη δίνουν την εικόνα μιας εποχής, με ένα τρόπο διαφορετικό από ό,τι το κάνει η επίσημη ιστοριογραφία. Μάλιστα η επίσημη ιστοριογραφία εντάσσει αυτές τις αφηγήσεις στις πηγές της.
Το βιβλίο «Οι μικροί πρίγκιπες του σύμπαντος» της Κωνστάνς Δημά διαθέτει σε πολύ μεγάλο βαθμό και τα τρία χαρακτηριστικά: Είναι συναρπαστικό σαν αυτοβιογραφική αφήγηση, αντλούμε μαθήματα ζωής απ’ αυτό, με πρώτο και καλύτερο ότι δεν πρέπει να λυγίζουμε στις δυσκολίες, και τέλος μας δίνει μια εικόνα εποχής, και συγκεκριμένα της Τσεχοσλοβακίας την εποχή μετά τον δικό μας εμφύλιο, εστιασμένη όμως στα παιδιά των πολιτικών προσφύγων.
Στο δρόμο της προσφυγιάς πολλές οικογένειες χώρισαν. Πολλά παιδιά βρήκαν καταφύγιο στα ανάκτορα των βασιλιάδων, διάσπαρτα στη χώρα, που χρησιμοποιήθηκαν σαν χώροι στέγασης των παιδιών των αγωνιστών του δημοκρατικού στρατού. Τυχερά ήσαν τα παιδιά που οι γονείς τους επέζησαν, και κάποια στιγμή ήλθαν και τα πήραν. Η Δημά βρέθηκε σε μια ενδιάμεση κατάσταση. Ο πατέρας της (η μητέρα της είχε πεθάνει) ήλθε και πήρε μόνο την μεγαλύτερη αδελφή της. Έχοντας ίσως οικονομικές δυσκολίες θα σκέφτηκε πως η μικρή κόρη του θα είχε ένα καλύτερο μέλλον αν έμενε εκεί.
Δεν είχε κι άδικο. Παρά το συναισθηματικό πρόβλημα της στέρησης της πατρικής παρουσίας, η Δημά έκανε πολύ καλές σπουδές, έμαθε πολλές ξένες γλώσσες, και έκανε μεταπτυχιακά στη διδασκαλία ξένων γλωσσών στη Γαλλία. Εργάσθηκε ως ξεναγός και διερμηνέας, δίδαξε στη μέση εκπαίδευση και σε Πανεπιστήμια, και έχει μεταφράσει ξένους συγγραφείς στα ελληνικά και έλληνες ποιητές στα γαλλικά. Ένας γάμος που όμως είχε ημερομηνία λήξης της έδωσε δυο κόρες. Τώρα ζει στην Κρήτη με τις κόρες της.
Η πατρική στέρηση ήταν κάτι που την πίεζε συναισθηματικά. Δεν μπορούσε να συγχωρέσει τον πατέρα της. Όμως «Με το πέρασμα του χρόνου έγινα πιο επιεικής. Επικαλούμαι συχνά τα τελευταία του λόγια: μην κάνεις ποτέ το λάθος να μπεις στο Κόμμα, για να μπορέσω να τον συγχωρέσω εντελώς» (σελ. 81).
Από τις πιο συναρπαστικές αφηγήσεις είναι η συνάντησή της με μιαν αρκούδα. Αρνούμενη να ακολουθήσει την συμβουλή της φίλης της να γυρίσουν πίσω, εξακολουθεί να ανεβαίνει μόνη στο βουνό. Κάποια στιγμή βλέπει την αρκούδα, εκατό μέτρα περίπου μακριά της, να την κοιτάζει επίμονα. Το βάζει πανικόβλητη στα πόδια.
Ήταν τυχερή. Αυτές τις μέρες είδα ένα ντοκιμαντέρ με αρκούδες και έμαθα ότι το να το βάλεις στα πόδια για την αρκούδα σημαίνει ότι είσαι θήραμα, και σε παίρνει στο κυνήγι. Με τρόμαξε η πληροφορία ότι κάθε χρόνο σκοτώνονται περίπου 30 άνθρωποι από αρκούδες, και εκατοντάδες άλλοι τραυματίζονται. Φαίνεται ότι είναι το ίδιο ριψοκίνδυνοι με την Κωνστάνς, χωρίς να έχουν την τύχη της.
Διαβάζω:
«Η γενναιοδωρία της φίλης μου από την Κρήτη, που είναι γνώρισμα των ανθρώπων του νησιού…» (σελ. 133). Ε, δεν μπορώ να μη νοιώσω υπερήφανος σαν κρητικός διαβάζοντας αυτές τις γραμμές.
Υπάρχει και δεύτερο επίπεδο αφήγησης, αφήγηση μέσα στην αφήγηση, εξίσου συναρπαστική. Η θεία της Δημά αφηγείται: «Καλά κάνανε που σου βγάλανε το όνομα της θείας Κωνσταντίνας… Ξέρεις, η καημένη, πήρε το τουφέκι στον ώμο σε ηλικία δεκαπέντε ετών. Δεν ήθελε να κάνει κακό σε κανέναν, κατέβαινε στα χωριά για να φέρει τροφή στα αδέλφια της, τους αντάρτες. Ήθελε να ζήσει ελεύθερη, να δει τους ανθρώπους να αγαπιούνται· το μίσος γύρω της την πλήγωνε. Της βγάλανε τα νύχια, της κάψανε το πρόσωπο και το σώμα με αποτσίγαρα, και την τουφέκισαν μπρος στα μάτια των γυναικόπαιδων και γέρων. Ήταν τόσο νέα, μόνο δεκαεφτά ετών» (σελ. 157).
Μια από τις ελάχιστες φορές που μιλάει πολιτικά στο βιβλίο της είναι στη σελίδα 187. Ανάμεσα στα άλλα μιλάει και για τη νέα αστική τάξη «με το κόκκινο χρώμα, η οποία, εκμεταλλευόμενη τη θέση της, θησαύριζε εις βάρος του λαού της πλασάροντάς του συνθήματα που η ίδια δεν πίστευε».
Η Κωνστάνς έχει δημοσιεύσει επίσης τρεις ποιητικές συλλογές, διάφορες μελέτες, και έχει βραβευθεί για το έργο της. Στην Βικιπαίδεια διαβάζουμε επίσης ότι πέρυσι εξέδωσε στα γαλλικά ένα μυθιστόρημα με τίτλο La solitude a la couleur de l’azur (Η μοναξιά στο χρώμα του γαλάζιου). Περιμένουμε να μας το μεταφράσει στα ελληνικά, όπως έκανε και με το παρόν βιβλίο, που η πρώτη του γραφή έγινε στα γαλλικά. Πιστεύουμε ότι θα είναι το ίδιο συναρπαστικό, όπως και εκείνα που θα ακολουθήσουν.